Жиі қойылатын сұрақтар тізімі

Ұлттық біліктілік жүйесі (ҰБЖ) – еңбек нарығы тарапынан біліктілікке сұранысты және білім беру, оның ішінде информалды білім беру жүйесі тарапынан біліктілік ұсынысын реттеу мен келісудің құқықтық және институционалдық құралдары мен тетіктерінің кешені.

Қазіргі таңда еңбек нарығы жаһандық трендтердің, технологиялық прогрестің, экономиканы цифрландырудың әсерінен өзгеруде. Сол себепті жұмыс берушілердің талаптары мен жұмыскерлердің, әсіресе білім беру ұйымдары түлектерінің біліктілігі арасындағы алшақтық қалыптасып отыр. Сондықтан қазақстандықтардың кәсіптік білімін, дағдылары мен құзыреттерін үнемі жаңартып отыру қажет.

Қазақстанда Ұлттық біліктілік жүйесін (бұдан әрі – ҰБЖ) құру еңбек нарығы мен білім беру жүйесі арасындағы байланысты қамтамасыз етеді, мұның өзі еңбек нарығының теңгерімді дамуына ықпал етіп, белгілі бір лауазымдардағы мамандардың артықтығының немесе сәйкессіздігінің алдын алады.

ҰБЖ келесі сұрақтарға жауап береді.

Бірінші сұрақ: «Нені біліп, нені істей алу керек?»

Ол үшін салалық біліктілік шеңбері мен кәсіптік стандарттар әзірленіп, өзектендіріледі.

Екінші сұрақ: «Нені және қалай үйрету керек?»

Бұған білім беру ұйымдарының білім беру бағдарламалары жауап береді.

Осылайша, ҰБЖ елімізде формалды және формалды емес (информалды) оқыту арқылы да, жұмыс орнында оқыту арқылы да біліктілікті танудың бірыңғай форматын қалыптастыруға жағдай жасап, біліктілікке қол жеткізу мен танудың ашық жүйесін жасайды. Бұл үдеріс білім берудің сапасы мен сұранысына, азаматтардың білімін, машығы мен дағдыларын бағалаудың тәуелсіз және объективті жүйесін құруға ықпал етеді.

Оқу орындарының түлектері, бос жұмыс орындарына кандидаттар жұмысқа орналасуды жеңілдету үшін олардың құзыреттілігін, кәсіби өсуі мен ұтқырлығын ресми түрде тануға мүдделі. ҰБЖ осы қажеттіліктерді өтеу үшін қолайлы жағдай жасайды.

ҰБЖ-ның негізгі қатысушылары:

1. Кәсіптік біліктілік жөніндегі ұлттық кеңес;
2. кәсіптік біліктілікті тану саласындағы уәкілетті орган (ЕХӘҚМ);
3. салалық мемлекеттік органдар (ҚР Президенті жанындағы барлық министрліктер мен агенттіктер;
4. «Атамекен» ҰКП;
5. Кәсіптік біліктілік жөніндегі ұлттық орган;
6. кәсіптік біліктілік жөніндегі салалық кеңестер;
7. жұмыс берушілер;
8. кандидаттар;
9. кәсіптік біліктілікті тану орталықтары.

Салалық мемлекеттік органдар жанынан құрылатын кәсіптік біліктілік жөніндегі салалық кеңестер өз саласын кәсіптік білікті кадрлармен қамтамасыз етуге жауап бере отырып, салалық біліктілік жүйелерінің қалыптасуында жетекші рөл атқарады.

Консультативтік-кеңесші орган ретінде олар тиісті салаларда кәсіптік біліктілікті дамыту жөніндегі мәселелерді үйлестіретін болады. Салалық кеңестердің жұмысы ҚР Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің бұйрығымен бекітілген үлгі ережеге сәйкес құрылады.

Олардың қызмет саласына келесі функциялар кіреді:

• мемлекеттік органның кәсіптер тізіліміне өзгерістер мен толықтырулар енгізу жөніндегі ұсыныстарын келісу;
• салалық біліктілік шеңберін бекіту;
• кәсіптік стандарттарды келісу;
• мемлекеттік органның кәсіптік стандарттарды әзірлеу және (немесе) өзектендіру жөніндегі ұсыныстарын келісу;
• мемлекеттік органның кәсіптік біліктілікті тану шарттары жөніндегі ұсыныстарын келісу.

Оның құрамына мемлекеттік органның, Қазақстан Республикасының Ұлттық кәсіпкерлер палатасының, Кәсіптік біліктілік жөніндегі ұлттық органның өкілдері, жұмыс берушілер, салалық кәсіптік одақтар (бар болса), жұмыс берушілердің салалық бірлестіктері (қауымдастықтары, одақтары) (олар болмаған кезде салалық ұйымдар), тиісті салада білім беру бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдары кіретін болады. Қажет болған жағдайда салалық кеңестің құрамына мемлекеттік басқарудың тиісті саласындағы тәуелсіз сарапшылар енгізіледі.

Жұмыс берушілер мемлекеттік органдармен бірлесіп кәсіптік стандарттарды әзірлеуге және өзектендіруге қатыса отырып, ҰБЖ-ның негізгі қатысушыларының бірі болады, олар еңбек нарығының жұмыскерлердің білімдері мен дағдыларына қойылатын талаптарын қалыптастырып, сұранысқа ие және болашақ мамандықтардың тізбесін айқындайтын болады.

Жұмыс берушілердің республикалық бірлестіктерінің (қауымдастықтарының, одақтарының) өкілі де Кәсіптік біліктілік жөніндегі ұлттық кеңестің құрамына кіреді.

Бұл ретте жұмыс берушілердің бірлестіктері (қауымдастықтары, одақтары) салалық біліктілік шеңберін әзірлеуге қатысып, салалық мемлекеттік органдарға Кәсіптер тізіліміне кәсіптерді енгізу жөнінде ұсыныстар жібереді.

Бұдан басқа, жұмыс берушілер кәсіптік біліктілік жөніндегі салалық кеңестерге енгізіліп, кәсіптік біліктілікті тану рәсімін жүргізу кезінде тану орталықтары комиссияларының құрамында бола алады.

Ұлттық біліктілік шеңбері (бұдан әрі – ҰБШ) танылатын біліктілік деңгейлерінің жүйелі және құрылымдық сипаттамасын құрайтын ҰБЖ негізі болып табылады.

ҚР «Білім туралы» Заңына сәйкес ҰБШ біліктіліктің сегіз деңгейін қамтиды, ол Еуропалық біліктілік шеңберіне және білім беру деңгейлеріне (мектепке дейінгі білімнен жоғары оқу орнынан кейінгі білімге дейін) сәйкес келеді.

(Оқыту/құзыреттілік нәтижелері ұғымы ҰБШ-ны жобалаудың орталық әдістемелік құралы болып табылады, өйткені ол:

- жалпы және келісілген дескрипторлар/сипаттамалар жиынтығы негізінде әртүрлі деңгей мен типтегі біліктілікті байланыстыруға;

- біліктіліктің ашықтығын қамтамасыз етіп, білім беруден еңбек қызметіне және кері өтудің икемді және өзгермелі жолдарын қалыптастыруға мүмкіндік береді, мұның өзі біліктілікті кезең-кезеңімен игеру және тану мүмкіндіктерінің арқасында оқуға деген ынтаны арттырады.)

Жоғарыда айтылғандай, барлығы 8 біліктілік деңгейі айқындалған. Олар өкілеттіктер мен жауапкершілікке қойылатын талаптардың жиынтығы, дағдылар мен білімнің сипаты, тиісті біліктілік деңгейіне жетудің негізгі жолдары арқылы сипатталады.

ҰБШ-ны әзірлеуді немесе өзектендіруді еңбек және халықты әлеуметтік қорғау, ағарту, ғылым және жоғары білім министрліктері (ЕХӘҚМ, АМ, ҒЖБМ) жүзеге асырады.

ҰБШ-ны Кәсіптік біліктілік жөніндегі ұлттық кеңес бекітеді.

ҰБЖ:

- азаматтардың біліктілік сапасын арттыруды қамтамасыз етуге;

- азаматтардың біліктілік алуға қол жеткізу мүмкіндігін кеңейтуге;

- кәсіптік білім беру жүйесі түлектерінің де, жұмыс істеп жүрген жұмыскерлер мен жұмыссыздардың да біліктіліктерінің сабақтастығы мен ресми танылуын қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.

Кәсіптік стандарт – формалды және (немесе) формалды емес, және (немесе) информалды білім беру ескеріле отырып, білімге, машыққа, дағдыға, жұмыс тәжірибесіне, біліктілік деңгейі мен құзыреттілікке, кәсіптік қызметтің нақты бір саласындағы еңбек мазмұнына, сапасына және жағдайларына қойылатын жалпы талаптарды белгілеу мақсатында әзірленеді.

Осылайша, кәсіптік стандарттар үш функцияны орындайды:

- нарықтың осы кәсіптің жұмыскерлеріне қоятын талаптарын жинақтайды;

- жұмыскерлерді оқыту және даярлау бағдарламаларын құру үшін негіз болып табылады;

- салалық шеңбермен бірге мамандардың кәсіптік біліктілігін тануға негіз болады.

Кәсіптік стандартты әзірлеуді және бекітуді мемлекеттік органдар жүзеге асырады.

Өз кезегінде, жұмыс берушілердің бірлестіктері (қауымдастықтары, одақтары) салалық мемлекеттік органдармен келісу бойынша өз қаражаты есебінен кәсіптік стандарттың жобасын дайындап, оны салалық мемлекеттік органның қарауына жібере алады.

Формалды емес және (немесе) информалды білім беру нәтижелерін тану жөніндегі талаптар тиісті кәсіптік стандарттарда, ал олар болмаған кезде біліктілік талаптарында белгіленген жағдайда, формалды емес және (немесе) информалды білім беру арқылы алынған оқыту нәтижелерін кәсіптік біліктілікті тану рәсімінен өту кезінде тану орталықтары танитын болады.

Кәсіптік біліктілікті тану шеңберінде формалды білім беруді тану туралы шешім қабылдау үшін жеке тұлға тану орталығына білім беру қызметтерін ұсынатын ұйым берген сертификатты немесе оқуды аяқтағаны туралы куәлікті ұсынады.

Кәсіптік біліктілікті тану шеңберінде информалды білім беруді тану туралы шешім қабылдау үшін жеке тұлға тану орталығына алған оқу нәтижелерінің сипаттамасын ұсынады.

«Кәсіптік біліктілік туралы» ҚР Заңына (бұдан әрі – Заң) сәйкес жеке тұлғалар кәсіптік біліктілікті тану орталықтарында (бұдан әрі – тану орталығы) кәсіптік біліктілікті тану рәсімінен өте алады.

Кәсіптік біліктілікті тану Кәсіптік біліктілік жөніндегі ұлттық кеңестің ұсынымдары негізінде кәсіптер тізіліміне енгізілген кәсіптер бойынша міндетті немесе ерікті негізде жүзеге асырылады.

Аталған тізілімді жүргізуді ҰБЖ цифрлық платформасында жүзеге асыру жоспарлануда, ал тізілімге енгізу үшін ұсыныстарды мемлекеттік органдар салалық кеңестермен келісім бойынша енгізетін болады.

Кәсіптік біліктілікті ерікті негізде тану кандидаттың қаражаты есебінен не жұмыс берушінің қаражаты есебінен жүргізіледі.

Жұмыссыз азаматтар үшін тану мемлекет есебінен жүзеге асырылады.

Кәсіптік біліктілікті міндетті негізде тану Қазақстан Республикасының өзге де заңдарына сәйкес жүзеге асырылады. Дәрігерлер, қаржы аудиторлары, нотариустар, адвокаттар сияқты және басқа да реттелетін кәсіптер бойынша тиісті сертификаттардың міндетті болу талаптары белгіленгенін атап өткен жөн.

Басқа кәсіптер бойынша түлектер мен жұмыскерлер Заңға сәйкес жұмыс берушілер тарапынан жоғары сұранысқа ие болу үшін өз біліктіліктерін өз еркімен растай алады.

1. Техникалық және кәсіптік, жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарының білім алушылары;
2. Біліктілік деңгейін растауды немесе арттыруды қалайтын жұмысқа қабілетті азаматтар;
3. Жұмыссыз азаматтар.

Кәсіптік біліктілікті тану орталығының біліктілікті тәуелсіз бағалауды өткізу қорытындысы бойынша кәсіптік емтиханды сәтті өткеннен кейін жұмыс іздеушіге жұмысқа орналасу кезінде азаматтарға ұсынылуы мүмкін біліктілік туралы құжат беріледі.

Сондай-ақ, жұмыскер жұмыс берушіге біліктілікті бағалаудан өту нәтижесін ұсына алады, оған сәйкес жұмыскер одан әрі кәсіптік мансабын жоспарлай алады, ал жұмыс беруші жұмыскерлерді оқытуды, жұмыскерлерді кадр резервіне қосуды және т.б. ұйымдастыра алады.

Кәсіптік біліктілікті тегін негізде тану үшін жұмыссыз адам біржолғы ваучер алуға құқылы. Біржолғы ваучер алу үшін мансап орталығына хабарласу қажет. Ваучер жылына бір рет беріледі және ваучерде көрсетілген қолданыс мерзімі ішінде пайдаланылуға тиіс.

Ваучердің құнына:

1) кәсіптік біліктілікті тану рәсімінен өтуге арналған шығыстар;

2) ваучер алушының жол жүруге және тәуліктік өтелетін материалдық шығындары кіреді.

Әлеуметтік-гуманитарлық бейіндегі кәсіптер бойынша кәсіптік біліктілікті тану құны үш еселенген АЕК-ке дейін, техникалық бейіндегі кәсіптер бойынша жеті еселенген АЕК-ке дейін құрайды.

Мансап орталығына жүгінген кезде жұмыссыз адамға мансаптық кеңес беріледі, кеңес барысында мансап орталығының маманы кәсіптер тізіліміне енгізілген кәсіпті және тану орталығын таңдауға көмектеседі.

Егер ваучер қолданыс мерзімі ішінде пайдаланылмаған жағдайда оның күші жойылады. Ваучерді алған адамның еңбекке уақытша жарамсыздығы кезеңінде ваучерді ұзартуға болады.

Career Enbek цифрлық платформасы – ҰБЖ-ның барлық қатысушыларының тиімді өзара іс-қимылын қамтамасыз ету үшін құрылған ақпараттық жүйе.

Осы платформа арқылы біліктілік жүйесі туралы қолда бар ақпарат пен мәліметтер жинақталады, кәсіптік біліктілік саласында қызметтер онлайн форматта/қашықтықтан ұсынылады және бизнес-процестердің ашықтығы қамтамасыз етіледі.

Оның мүмкіндіктері:

1) Мемлекеттік органдар үшін:

- нақты уақыт режимінде кәсіптік стандарттарды әзірлеу және өзектендіру;

- шаблондарды немесе онлайн-макеттерді пайдалану, өңдеу және талқылауға жіберу және т.б.

2) Азаматтар үшін:

- аккредиттелген кәсіптік біліктілікті тану орталықтарының тізбесімен танысу;

- нақты біліктілік бойынша ақпаратты жедел алу;

- тәуелсіз бағалау өткізілетін орынды іздеу, кәсіптік емтиханнан өту;

- куәліктің нөмірі мен күнін, жұмыскердің расталған біліктілігі туралы мәліметтерді тексеру және т.б.

Автоматтандыру келесі процестерді қамтиды:

- бағалау мен тануды ұйымдастыру;

- емтиханнан өткен азаматтарды талдау және мониторингілеу;

- ақпаратты үздіксіз көшіру және көрсету үшін барлық порталдармен интеграциялау және т.б.